آفات و بیماری های مهم گوجه فرنگی 

آفات مهم گوجه فرنگی

1. مینوز برگ گوجه فرنگی Tuta absoluta

زیست شناسی:

مینوز برگ گوجه فرنگی یا بید گوجه فرنگی از جدی ترین و مهم ترین آفات گوجه فرنگی و سیب زمینی در دنیا محسو ب می شود که از نظر اقتصادی دارای اهمیت بالایی می باشد. این آفت در صورت نبود میزبان مناسب، یعنی گوجه فرنگی و سیب زمینی می تواند از بادمجان نیز تغذیه کند. این آفت می‌تواند در مرحله تخم، لارو، شفیره و حشره کامل زمستان‌گذرانی کند. طول دوره زندگی پروانه مینوز گوجه فرنگی از  تخم تا حشره کامل 65-90 روز می باشد.  همچنین طول دوره زندگی  حشره کامل 30-40 روز، تخم 5-7 روز، شفیره 10-13 روز و لارو 19-21 روز است. (رهروان رویش سبز)

خسارت آفت

• این آفت به گل، برگ، ساقه و در مرحله میوه دهی به میوه خسارت می زند.

• موجب مینوز روی برگ های گوجه فرنگی می شود.

• زمانی که وارد میوه گوجه فرنگی می شود موجب لهیدگی میوه ها می گردد.

• فضولات لاروی در محل فعالیت لاروها به رنگ متمایل به قهوه ای وجود دارد.

• موجب کاهش بازارپسندی محصول می گردد.

روش های پیشگیری وكنترل آفت

• رعایت تناوب زراعی

• کاربرد تله های زرد چسبنده پیش از نشاء

• پایش آفت با استفاده از تله های فرمونی دلتا

• شخم عمیق خاک در فاصله دو فصل کاشت و پوشاندن خاک با مالچ پلاستیکی یا انجام سولاریزیشن

• پایش منظم محصول برای شناسایی نخستین علایم خسارت

• جمع آوری و نابودی محصولات و زواید گیاهان آلوده به آفت

• کنترل علف های هرز به منظور جلوگیری از ازدیاد جمعیت آفت روی میزبان های گیاهی جایگزین

• استفاده از زنبور تریکوگراما که تخم های این حشره را پارازیته می کند.

• استفاده از تله فرمونی برای شکار انبوه مینوز گوجه فرنگی

• استفاده از سموم شیمیایی مناسب برای کنترل مینوز گوجه فرنگی مانند ترکیب آوانت + سایپرمترین، تریگارد، سومی پلئو، بروکلیم فیت،تاکومی، نیمارین

• استفاده از سموم بیولوژیک مناسب مانند بایولپ

2. كرم میوه گوجه فرنگی Helicoverpa armigera

زیست شناسی

این آفت بسیار پلی فاژ بوده و روی میزبان های مختلف تیپ های خسارتی متفاوتی دارد.  زمستان را به صورت شفیره در داخل خاک به سر می برد. خروج پروانه ها در بهار بسته به درجه حرارت از اواسط فروردین ماه شروع می شود و حشره ماده پس از جفت گیری تخمهای خود را به صورت انفرادی روی دو طرف برگها، ساقه ها، دمبرگ و برگچه های میزبان می گذارد. در شرایط مساعد 5-3 روز بعد تخمهای تفریخ شده و لاروها در همان محل شروع به تغذیه می کنند. نشو و نمای نسل اول آفت در نخود، گوجه فرنگی زودرس، یونجه و برخی علفهای هرز و به ندرت در پنبه های زود کاشت مشاهده می شود. دورة لاروی حدود 3 هفته به طول می انجامد و دارای 6 سن لاروی است. سپس در داخل خاک تبدیل به شفیره می شود. دورة شفیرگی حدود 12-8 روز به طول می انجامد. طول دورة یک نسل حدود 44-38 روز نوسان دارد. دارای 4-3 نسل در سال بوده و در مناطق گرمسیر تا 5 نسل در سال دارد. (رهروان رویش سبز)

خسارت آفت

• لاروهای جوان پس از خروج از تخم ابتدا از پارانشیم برگ تغذیه نموده و رگبرگ ها را باقی می گذارند.

• قسمت عمده خسارت این آفت در اثر حمله لاروها به قسمت های بارور گیاه شامل گل، غنچه، کپسول و میوه انجام می شود.

• آلودگی در میوه ی آلوده به صورت حفره های لاروی سیاه رنگی که داخل آن ها مملو از فضولات آفت است دیده می شود.

• در مواردی نیز خسارت آفت با فساد میوه ها تشدید می شد.

روش های پیشگیری و كنترل آفت

• شخم عمیق

• استفاده از ارقام مقاوم

• استفاده از تله فرمونی

• سموم بیولوژیک BT و زنبور براکون

• استفاده از آفت کش های شیمیایی مناسب جهت کنترل کرم میوه گوجه فرنگی مانند ترکیب آوانت + سایپرمترین، مچ، تریگارد، سومی پلئو، پروکلیم فیت

• استفاده از سموم بیولوژیک مناسب مانند بایولپ

3. كنه حنایی گوجه فرنگی Aculops lycopersici

زیست شناسی:

اغلب میزبان های این کنه از گیاهان خانواده سولاناسه هستند که شامل گوجه فرنگی، سیب زمینی، بادمجان، انگور، ترب سیاه، توتون و فلفل می باشد.  ماده ها تخم خود را در زیر برگها و نزدیک به رگبرگ وسطی قرار می دهند، دوره رشد جنینی تخم دو روز است که پس از آن لارو کنه خارج شده و دو دوره پورگی را سپری می کند تا به کنه بالغ تبدیل شود . در شرایط بسیار مناسب کنه های ماده تا 6 هفته زندگی کرده و حداکثر تا 50 عدد تخم می گذارند . بهترین شرایط زیست برای این کنه نواحی نیمه خشک می باشد که دمای زیاد و رطوبت نسبی کمی دارد. دوره نشو و نمای این آفت از تخم تا ظهور مرحله بالغ برای ماده بطور متوسط 5 روز و برای نر 4 روز است . طول عمر ماده ها 22 روز بوده که طی 19 روز دوره تخم گذاری خود تعداد 16 عدد تخم تولید نموده اند. (رهروان رویش سبز)

گیاه تاج ریزی سیاه که اغلب در اطراف مزارع گوجه فرنگی می رویند بعنوان میزبان بقا عمل می کند، این کنه حتی قادر است در روی گیاهان تاج ریزی زمستان گذرانی کنند . گوجه فرنگی میزبان ترجیحی این کنه است زیرا این آفت هر چند در روی سایر میزبان های خود فعال است ولی تغذیه آن باعث خسارت در آنها نمی شود ولی بطور دائم روی آنها به نشو و نمای خود ادامه می دهد به عبارتی رابطه آفت و میزبان حالت دائمی دارد.
در صورت فقدان میزبان گیاهی مناسب کنه حنایی گوجه فرنگی قادر است تا 4 روز بدون غذا زنده بماند. این کنه به سرمای زمستانه شدیداً حساس است و در صورت وجود عدم پناهگاه مناسب تمام مراحل زیستی آن در دمای نزدیک به یخبندان در مدت چند ساعت از بین می رود . این کنه زمستان را به صورت ماده بالغ سپری می کند .

خسارت آفت

• از علایم تیپیک این کنه، نقره ای و برنزه شدن سطح زیرین برگ ها می باشد .

• علایم اولیه خسارت در بوته های گوجه فرنگی به صورت پیچیدگی در برگ های پایین و ظهور رنگ نقره ای براق در سطح زیرین برگ ها دیده می شود .

• با تداوم تغذیه آفت بوته ها پژمرده شده و به رنگ قهوه ای متمایل به قرمز درآمده در نتیجه خشک میشوند.

• خسارت در روی شاخ و برگ اغلب به صورت آفتاب سوختگی می باشد .

• خسارت آن بر روی میوه نیز به صورت توقف رشد دیده شده است.

• همچنین میوه های آلوده اغلب به صورت کمرنگ یا زرد تا سفید نقره ای دیده می شوند .

• تعداد کنه موجود در برگ های پایین همیشه بیشتر از برگ های بالایی است .

• چین خوردگی های ضعیفی در سطح برگ ها ظاهر می شود که این چین خوردگی ها تا حدودی به علایم بیماری ویروسی شباهت دارند .

• با تداوم تغذیه ساقه ها نیز به رنگ حنایی و برنزی درآمده و اغلب از جهت طولی شکاف بر می دارند .

• در تراکم و انبوهی جمعیت بالای آفت، برگ ها خشک و از بوته ها آویزان می شوند .

• میوه ها قبل از اینکه رنگ بگیرند معمولاً علایم زنگ زدگی روی آن ها دیده نمی شود اما در این مرحله اغلب یک حالت آفتاب زدگی پیدا می کنند که عمدتاً ناشی از ریزش برگ ها است.

روش های پیشگیری و كنترل آفت

1. جمع آوری و از بین بردن بقایای گیاهانی که می توانند پناهگاه خوبی برای زمستان گذرانی باشند.

2. کنترل علف های هرز میزبان در داخل و حاشیه مزرعه

3. اجتناب از کشت مجدد و زودتر گوجه فرنگی یا سیب زمینی

4. استفاده از سموم شیمیایی مناسب مانند آبامکتین، پروپارژیت، انویدور، اوبرون

بیماری های مهم گوجه فرنگی

1. پژمردگی فوزاریومی Fusarium wilt

پژمردگی فوزاریومی یکی از بیماری های مهم گوجه فرنگی می باشد. با یک بار آلوده شدن خاک با این قارچ، تا چندین سال پاتوژن در خاک باقی می ماند (حتی در غیاب محصولات زنده). این بیماری هم در زمین و هم در کشت های هیدروپونیک رخ می دهد. عامل بیماری قارچ Fusarium oxysporum می باشد. انتشار قارچ توسط بذر، نشاء آلوده، خاک، آب و ماشین آلات کشاورزی می باشد همچنین اسپورها می توانند از طریق هوا هم منتقل شوند. (رهروان رویش سبز)

علائم بیماری

• در این بیماری برگ های پایینی و مسن تر گیاه زرد و پژمرده می شوند.

• این بیماری سرانجام به کل گیاه سرایت می کند.

• آوندها قهوه ای رنگ می شوند.

• سبب خشک شدن و ریزش برگ ها می شود.

• موجب کم رشدی و کوتولگی گیاه می شود.

• منجر به خشک شدن ساقه های جوان می شود.

• در گیاهان آلوده، میوه های کمتری تولید می شود.

روش های پیشگیری و كنترل آفت

• استفاده از ارقام مقاوم

•  از حمل کردن وسایل آلوده، دانه های آلوده،کفش هایی که با آب آلوده آغشته شده اند به زمین های سالم خودداری شود.

• کنترل رطوبت و دمای گلخانه

• اطمینان از پوسیده بودن کود دامی

• ضدعفونی کود دامی با گوگرد گرانول

• رعایت تناوب زراعی

• حذف بوته های آلوده

• از بین بردن بقایای گیاهان آلوده

• آیش گذاشتن زمین

• کشت به صورت جوی و پشته با دفعات آبیاری کمتر

• استفاده از قارچ کش های شیمیایی مانند تیوفانات متیل، مخلوط بوردو، پریکور انرژی

• استفاده از قارچ کش بیولوژیک مانند رویین-ا

2. بیماری لکه موجی گوجه فرنگی Early Blight

به این بیماری سوختگی زود رس گوجه فرنگی نیز گفته می شود. گیاهان خانواده سولاناسه از قبیل گوجه فرنگی،بادمجان، فلفل سبز، فلفل قرمز و غیره میزبان این بیماری هستند. عامل بیماری زا، قارچی با نام علمی Alternaria Solani می باشد. این قارچ ساقه ها، برگ ها و میوه های گوجه فرنگی را آلوده می سازد. این بیماری در فصل پر باران فعالیت بیشتری دارد. بیماری لکه موجی روی بوته های تحت تنش هایی از قبیل بار زیاد میوه ،حمله نماتد، یا کمبود ازت بسیار شدیدتر است. (رهروان رویش سبز)

علائم بیماری

• ایجاد لکه های سیاه روی ساقه

• ایجاد لکه های قهوه ای با حاشیه زرد روی برگ که درون لکه ها دوایر هم مرکزی ایجاد می شود که حالت موجی دارند.

• این لکه ها گاه قسمت زیادی از برگ را گرفته و سپس خشک شده و می ریزند و در محل ریزش سوراخهایی ایجاد می کند.

• در آلودگی های شدید برگ ها ریزش می کنند.

• باعث کاهش فتوسنتز در گیاه می شود.

• موجب آفتاب سوختگی روی میوه ها می گردد.

• در محل اتصال میوه به ساقه یا در محل زخم روی میوه ها لکه سفت و سیاهی ایجاد می شود.

• گاهی علایم در روی میوه با لکه های درشت و سیاه رنگی در ناحیه ی اتصال میوه به دمگل مشاهده می شود.

روش های پیشگیری و كنترل آفت

• استفاده از بذر سالم یا ضدعفونی شده

• شخم عمیق بعد از برداشت محصول

• جمع آوری بقایای گیاهی

• تناوب زراعی به مدت دو سال با محصولاتی مثل غلات (در تناوب به هیچ وجه نباید از سیب زمینی استفاده کرد.)

• جلوگیری از در دسترس قرار گرفتن نیتروژن اضافی

• اجتناب از آبیاری بیش از حد

• استفاده از سموم شیمیایی مناسب مانند قارچکش کم خطر سراکوئینت

3. لکه سیاه یا آنتراکنوز گوجه فرنگی 

این بیماری یکی از بیماری های مهم گوجه فرنگی در مناطق مرطوب بوده و علاوه بر گوجه فرنگی به فلفل، بادمجان، کرفس، کاهو، کلم، حبوبات خسارت وارد می کند. عامل بیماری قارچ  .Colletotrichum spp می باشد. گونه C. coccodes رایج ترین پاتوژن میوه گوجه فرنگی می باشد. (رهروان رویش سبز)

علائم بیماری

• در ابتدا بر روی میوه رسیده قابل دیدن هستند اگر چه میوه سبز نیز آلوده می شود و این آلودگی های پنهان می توانند مشکلات جدی را پس از برداشت ایجاد کنند.

• لکه های کوچک حلقوی فرورفته بر روی میوه رسیده ظاهر می شود که علامت مشخصه آن ها میکرواسکلروتیومهای سیاه متعدد فرو رفته و مخفی می باشد.

• این لکه ها ممکن است به هم بپیوندند و نواحی بزرگی را بر روی میوه شکل دهند.

• جراحات میوه دایره شکل و اندکی فرورفته می باشند.

• در نهایت این بیماری میوه را پوسیده می کند.

• لکه های برگی بزرگ و قهوه ای مایل به زرد هستند و حاشیه قهوه ای تیره دارند، لکه های برگی بسیار کم اتفاق می افتد و فقط در شرایط آب و هوای مرطوب ایجاد می شوند.

روش های پیشگیری و كنترل آفت

• استفاده از بذرهای عاری از بیماری

• تناوب زراعی(حداقل 2 ساله)

• کنترل علف های هرز یا حذف میزبان ثانویه

• رعایت فاصله کشت مناسب

• از بین بردن میوه های آلوده

• جمع آوری و انهدام بقایای گیاهی

• اجتناب از آبیاری فراوان

• استفاده از سموم قارچکش مناسب مانند سراکوئینت (ترکیب فسفیت پتاسیم + سولفات مس)

4. پژمردگی ورتیسلیومی  Verticillium wilt

عامل بیماری قارچ Verticillium dahlia می باشد.

علائم بیماری

علائم بیماری پژمردگی ورتیسلیومی تقریبا مشابه بیماری فوزاریومی است ولی از چند جهت با آن متفاوت است.

• قارچ ناشی از پژمردگی ورتیسیلیوم نسبت به فوزاریوم در هوای خنک تر تمایل به گسترش دارد.

• علائم این بیماری به صورت همزمان روی همه ساقه ها نمایان می شود و از این لحاظ با پژمردگی فوزاریومی متفاوت است.

• زردی برگ ها به ویژه در یک سوم پائینی گیاه که این زردی معمولاً کمتر از زردی ناشی از فوزاریوم است.

• زرد شدن برگ معمولا در یک طرف برگ مشاهده می شود. (رهروان رویش سبز)

• اپی ناستی(خمیدگی به طرف پایین) در برگ ها دیده می شود که در اثر رشد غیر متعادل قسمت های مختلف برگ ایجاد می شود.

• علائم شامل ظهور لکه های زرد مایل به قهوه ای، پژمردگی بوته در اواسط روز، ریزش برگ ها که ابتدا از پایین گیاه آغاز می شود.

• برگ ها به صورت زاویه داریا V شکل بین ساقه هاحالت سوختگی پیدا می کنند.

• پژمردگی بوته و قهوه ای شدن آوند هم از علائم دیگر بیماری است.

برای تشخیص قطعی ورتیسلیوم و فوزاریوم از یکدیگر باید آن ها را در آزمایشگاه کشت داد وتشخیص قطعی این دو پاتوژن از یکدیگر در مزرعه ممکن نیست.

روش های پیشگیری و كنترل آفت

• استفاده از بذرهای سالم

• برای کاشت باید ارقام مقاوم را انتخاب کرد.

• تناوب با گیاهان غیر میزبان مثل غلات

• ضدعفونی کردن خاک قبل از کاشت با سمومی مانند متام سدیم(واپام)

• آفتاب دهی

• استفاده از سموم قارچ کش مناسب مانندمخلوط بوردو و توپسین ام

5. پوسیدگی گیاهی یا طوقه(فایتوفترایی) 

عامل بیماری قارچ .Phytophthora spp می باشد. (رهروان رویش سبز)

این بیماری در آب و هوای مرطوب توسعه بیشتری دارد. باد و باران باعث حمل اسپورانژیوم از طریق زخم یا بافت آلوده  به گیاهان سالم می شوند.

علائم بیماری

• در ناحیه طوقه گیاه زخم های به رنگ قهوه ای تیره ظاهر شده که بافت آلوده استحکام خود را از دست می دهد.

• گیاه آلوده پژمرده شده و برگ های پایین تر ساقه به طرف زمین خم می شود.

• در روی میوه گوجه فرنگی نیز لکه های مدور ایجاد می شود.

• بیماری فایتوفتورا در گوجه فرنگی باعث پوسیدگی میوه می شود و در میوه هایی ایجاد می شود که در تماس با خاک آلوده هستند.

• رنگ میوه سبز مایل به خاکستری می شود با لکه های قهوه ای بزرگ.

• پوسیدگی به خوبی به گوشت گوجه هم می رسد ولی میوه آلوده در ابتدا سفت است و فقط در اواخر مرحله بیماری میوه نرم می شود.

روش های پیشگیری و كنترل آفت

• اجتناب از کاشت گوجه در مناطق آلوده

• زمین هایی با زهکشی خوب را برای کاشت باید انتخاب کرد و بهتر است محصولات حساس را در قسمت های مرتفع کاشت.

• تمام میوه ها و گیاهان آلوده حذف شوند.

• از بردن و حمل وسایل و تجهیزات آلوده به مناطق سالم باید اجتناب کرد.

• در طول آب و هوای مرطوب برای محصولات استفاده از قارچ کش های مانند سراکوئینت و پریکور انرژی توصیه می شود.

6. لکه باكتریایی Bacteria Spot

عامل بیماری باکتری .Xanthomonas spp می باشد.(رهروان رویش سبز)

در این بیماری آبیاری بارانی، بارندگی شدید و شبنم طولانی از عوامل گسترش بیماری هستند. همچنین استفاده بیش از حد از کودهای ازته باعث شیوع بیماری می گردد.

علائم بیماری

• خال های گرد کوچک سیاه رنگ روی برگ ظاهر می شودکه بعضی ازاین خال ها همراه با حفره های زردرنگ می باشند و زاویه دارند.

• حاشیه برگ سیاه رنگ و زبر می شود.

• تعداد لکه ها روی برگ های جوان بیشتر از برگ های پیر است.

• روی برگ ها، ساقه ها و شاخه های میوه ده، لکه ها عموما مدور و به رنگ قهوه ای تیره تا سیاه هستند.

• در شرایط رطوبت زیاد برگ ها ظاهری سوخته به خود گرفته و لکه های مشخصی روی برگ ها پدیدار میشود.

• زخم ها بر خلاف بلایت زودرس دارای نواحی متحدالمرکز نیستند. یک هاله واضح در اطراف زخم های ناشی از بلایت زودرس دیده می شود ولی در لکه باکتریائی این هاله واضح وجود ندارد.

• زرد شدن برگچه ها و لکه های شبیه سوختگی روی آن ها به کل بوته حالت سوختگی می دهد.

• علائم بیماری روی ساقه مشابه علائم برگ ها می باشد.

• خال های برجسته سیاه رنگ با حفره یا حلقه های زرد رنگ بر روی میوه ظاهرمی شود. سپس این خال ها به صورت خشن و پوسته پوسته درمی آیند با حفره های تیره تر.

• پوست میوه به سختی کنده می شود.

• زخم های روی میوه اغلب به صورت تاول های ریز برجسته بوده که بزرگ شده و به رنگ قهوه ای در میآید.

• این بیماری هیچ علامتی روی ریشه ندارد.

روش های پیشگیری و كنترل آفت

• کاشت بذر سالم و نشاء کاملا سالم

• عدم آبیاری بارانی در مزرعه

• عدم تناوب با گندم(زیرا باکتری در ریشه های گندم در زمستان مشاهده شده است.)

• گیاهان قبلی باید بلافاصله پس از برداشت نهایی از بین برده شوند.

• کنترل علف های هرز

• قبل از شروع کار در مزارع سالم باید وسایل کار و تجهیزات را ضدعفونی کرد.

• استفاده از ترکیبات مسی و یا سموم مسی همراه با مانکوزب برای مبارزه با بیماری های باکتریائی مورد استفاده قرار می گیرد.

7. ویروس مووزاییک گوجه فرنگی

در کلیه مناطق کشت گوجه فرنگی این ویروس پراکنده است. در ایران در استان های هرمزگان، بوشهر و قسمت های جنوبی ایران مسئله ساز است .

عامل بیماری ویروس Tomato Mosaic Virus می باشد.(رهروان رویش سبز)

علائم بیماری

• بد شکلی برگ

• کم رشدی بوته

• در مواردی لکه ها وخطوط نکروتیک قهوه ای روی ساقه و برگ ایجاد میشود.

• روی میوه ها موزاییک زرد و قرمز، لکه ها یا حلقه های زرد یا سبز در متن میوه های قرمز گوجه فرنگی دیده میشود.

• سوختگی قهوه ای رنگ قسمتهای داخلی گوشت میوه مخصوصا در محل اتصال به دم میوه مشاهده میشود.

• نکروز خاکستری رنگ پوست میوه به حالت تاولی بر روی میوه ها مشاهده میگردد.

روش های پیشگیری و كنترل آفت

• ضدعفونی کردن وسایل

• کنترل حشرات

• مدیریت در تغذیه چون گیاهان ضعیف زودتر مبتلا به بیماری ها می شوند.

• استفاده از نشاء و بذرهای سالم

• استفاده از ارقام مقاوم

8. نماتد مولد غده

نماتد مولد غده به تعداد زیادی از گیاهان زراعی و علف های هرز حمله می نماید.

عامل بیماری نماتد Meloidogyne javanica می باشد.(رهروان رویش سبز)

علائم بیماری

• باز ماندن گیاه از رشد

• زردی

• کلروز

• مرگ گیاه

• گیاهان آلوده در دماهای بالا (در ساعات گرم روز) و تحت فشار رطوبتی زود پژمرده می شوند .

• ممکن است آلودگی ایجاد شده توسط نماتدها هیچ علائم هوایی در بر نداشته باشد .

• باعث ایجاد گال هایی بر روی ریشه گیاه می گردد .

• باعث کاهش توانایی گیاه در جذب مواد غذایی و فتوسنتز می شود.

• این عوامل خسارت زا در مناطق گرم با زمستان های کوتاه شایع تر هستند.

روش های پیشگیری و كنترل آفت

• تناوب زراعی می تواند در کاهش جمعیت نماتد ها مفید باشد .

• آیش مزارع آلوده به نماتد

• از بین بردن بقایای آلوده برای کاهش جمعیت نماتدها

• استفاده از سموم شیمیایی مناسب مانند نماکور، ولوم، نموتودا، ترویگو