کودهای شیمیایی و انواع آن 

هر نوع ماده معدنی، آلی یا بیولوژیک که دارای عناصرغذایی باشد و موجب بالا بردن حاصلخیزی خاک و افزایش عملکرد کیفی و کمی محصول شود کود نامیده می شود.

انواع کودها

کودها به طور كلي به چهار دسته تقسیم می شوند كه عبارتند از: کودهای شیمیایی، کود آلی یا ارگانیک، کود بیولوژیک یا زیستی و نانو کودها. (رهروان رویش سبز)

در این مقاله شما را با انواع کود های شیمیایی، مزایای مصرف کود شیمیایی، معایب مصرف کودهای شیمیایی و توصیه های مهم در استفاده از کودهای شیمیایی آشنا می نمائیم.

کود شیمیایی چیست؟

به مواد معدنی که دارای یک یا چند عنصر لازم برای تغذیه گیاهان هستند کود شیمیایی گفته می شود. کودهای شیمیایی موجب تقویت رشد گیاه می‌شوند و از طریق فرآیندهای شیمیایی تولید می‌گردند. این کودها به دلیل معدنی بودن بلافاصله تجزیه شده و در اختیار گیاه قرار می‌گیرند و از همین رو باعث افزایش سرعت رشد و عملکرد کمی و کیفی گیاه در زمان کمتر می‌شوند. (رهروان رویش سبز)
کودهای شیمیایی اکثراً شامل ترکیباتی از عناصر سه گانه نیتروژن، فسفر و پتاسیم می باشند، که جهت افزایش تولید محصول به خاک اضافه می شوند.

انواع کودهای شیمیایی

انواع زیادی از کودهای شیمیایی وجود دارند که به شکل‌های پودری، گرانوله، مایع و گاز تولید می شوند و مورد مصرف کشاورزان قرار می‌گیرند. کودهای شیمیایی در دو دسته کلی ماکروالمنت ها (عناصر پرمصرف) و میکروالمنت ها (عناصر کم مصرف) طبقه بندی می‌شوند.

کودهای ماکرو شامل عناصر پرمصرف مورد نیاز گیاهان: ازت، فسفر، پتاس، گوگرد، کلسیم و منیزیم

کودهای میکرو شامل عناصر کم مصرف مورد نیاز گیاهان: آهن، منگنز، روی، مس، بر، مولیبدن

کودهای شیمیایی ازته

ازت در گیاهان به صورت های نیترات ،یون آمونیم و اوره قابل جذب می باشد. نیترات آمونیم ۳۳ درصد ازت داشته و هر دو فرم ازت آن قابل جذب گیاه می باشد. مزیت این کود در پایداری بیشتر آن نسبت به کود اوره می باشد. اوره رایج ترین کود مصرفی کشاورزی در ایران است. اوره از ترکیبات آلی بشمار رفته و به همین فرم قابل جذب گیاه می باشد. از محلول اوره در محلول پاشی برگ گیاهان نیز استفاده میشود. اوره و نیترات آمونیم را می توان قبل از کاشت محصول و یا بصورت سرک و بعد از آن که گیاه مقداری رشد نمود به خاک داد. (اینجا را کلیک کنید)

کودهای شیمیایی فسفاته

به طورکلی درصد فسفر کودهای شیمیایی را بصورت درصد اکسید فسفر ذکر می نمایند. اسید فسفریک که از تجزیه مواد آلی خاک حاصل می شود قابل جذب گیاه است، اما بصورت کود شیمیائی مصرف نمی شود. قسمت اعظم کود فسفره ای که به خاک داده می شود بوسیله کلسیم در خاک های قلیایی و بوسیله آهن و آلومینیوم در خاکهای اسیدی تثبیت می گردد. معمولاً کود فسفره ای که به خاک داده می شود در سال اول بصورت قابل جذب گیاه باقی می ماند و بخش کمی نیز طی سالهای آینده قابل جذب گیاه می گردد.

میزان محلول بودن و حرکت کود فسفره در خاک بسیار محدود است می بایست کودهای فسفره را قبل از کاشت به خاک داد و آنها را مستقیماً در ناحیه توسعه ریشه قرار داد. حداکثر میزان محلول فسفر در PH  6 تا ۵/۶ مشاهده می شود. بنابراین رساندن pH خاک به این حدود می تواند در افزایش محلول بودن و جذب فسفر موثر باشد. تغییر pH خاک در خاکهای اسیدی با اضافه کردن آهک و در خاکهای قلیائی با اضافه کردن گوگرد یا کودهای اسیدی انجام پذیر است. (ارتیاط با ما)

کودهای شیمیایی پتاسه

اغلب کودهای پتاسیم در آب محلول هستند و نحوه اضافه کردن آنها به خاک نقش زیادی در اثر بخشی کود  ندارد. کلرورپتاسیم فراوانترین ترکیب پتاسیم در طبیعت است. کمبود پتاسیم بیشتر در خاک های اسیدی و خاک های شنی دیده می شود، اما کمبود آن در سایر خاک ها تحت شرایط آبیاری و برداشت مقدار زیادی محصول (بخصوص یونجه) نیز مشاهده می گردد. سولفات پتاسیم معمولترین کود پتاسیم است که در زراعت مصرف می شود پتاسیم از تجزیه اولیه بقایای گیاهی نیز به خاک اضافه می شود، اما هوموس خاک بعنوان منبع قابل توجه پتاسیم بشمار نمی رود، زیرا پتاسیم بوسیله مواد آلی تثبیت نمی گردد. نیترات پتاسیم دارای ۴۴% اکسید پتاسیم است، اما کودی گران قیمت می باشد. خاکهائی که مقدار زیادی رس از نوع ورمی کولایت و ایلیت دارند پتاسیم را تثبیت می کنند. کلرورپتاسیم دارای مقدار زیادی پتاسیم (۶۰ تا ۶۲ درصد) می باشد با این حال مصرف کلرورپتاسیم در مواردی که به مقدار زیادی پتاسیم نیاز است چندان مطلوب نیست، زیرا احتمال مسمومیت ناشی از فراوانی کلر پیش می آید. با این که مقداری کلر برای محصولاتی مانند توتون و پنبه لازم است، اما زیادی کلر در خاک موجب آبدار شدن غده سیب زمینی و نقصان کیفیت توتون می گردد. (رهروان رویش سبز)

کودهای شیمیایی گوگرد

هر چه ذرات عنصر گوگرد ریزتر و توزیع آن در خاک یکنواخت تر باشد، سرعت اکسیده شدن گوگرد بیشتر خواهد بود. اکسیداسیون عنصر گوگرد موجب اسیدی شدن خاک گشته و به همین دلیل از آن دراصلاح خاکهای قلیائی استفاده می شود.

کمبود گوگرد در خاک هایی که به شدت در معرض شستشو قرار دارند مشاهده می شود.

 در این صورت می بایست گوگرد را بصورت کود به خاک اضافه کرد. مقدار گوگرد کودها را بصورت درصد عنصر گوگرد  ذکر می کنند انتخاب نوع کود گوگرد دار به pH خاک بستگی دارد. در خاک های اسیدی می توان از سولفات کلسیم یا ژیپس(سنگ گچ) بعنوان منبع گوگرد استفاده نمود. این ترکیب دارای ۱۸ درصد گوگرد و ۲۲ درصد کلسیم است ژیپس علاوه بر تامین گوگرد و کلسیم باعث افزایش pH خاک نیز می گردد.(اینجا را کلیک نمایید)

کودهای شیمیایی کلسیم و منیزیم

کلسیم و منیزیم کمتر بعنوان کود مصرف می شوند، زیرا کمبود آنها در بسیاری از خاکها (به استثنای خاکهای نواحی مرطوب) دیده نمی شود. خاکهای نواحی مرطوب اسیدی بوده و برای اصلاح آنها از کلسیم و منیزیم استفاده می شود. در خاکهای اسیدی مقدار زیادی کربنات کلسیم، کربنات مضاعف کلسیم و منیزیم و یا سولفات کلسیم برای اصلاح خاکهای اسیدی مصرف می شود. درنتیجه کمبود احتمالی کلسیم و منیزیم نیز مرتفع می گردد.(رهروان رویش سبز)

مزایای مصرف کود شیمیایی

به طور کلی کودهای شیمیایی در مقایسه با کود های آلی حجم کمتری دارند و قیمت ارزانتر، مصرف راحت‌تر و در دسترس بودن این نوع کود باعث افزایش مصرف آنها نسبت به سایر انواع کودها شده است. ولی باید در نظر داشت استفاده بی‌رویه از مواد شیمیایی می‌تواند خطراتی را برای محیط زیست، آلودگی آب و خاک و در نهایت ورود به زنجیره غذایی انسان و کاهش امنیت غذایی به همراه داشته باشد.

معایب مصرف کودهای شیمیایی

تحقیقات پژوهشگران در سالهای اخیر نشان داده است، استفاده از انواع کودهای شیمیایی، آفت کش‌ها و سموم در تولید محصولات باغبانی و کشاورزی باعث ورود بی‌رویه عناصر سمی همراه کودها به زنجیره غذایی انسان شده است و به مرور در بدن تجمع یافته و باعث افزایش بیماری‌های ناشناخته، انواع سرطان‌ها و ناهنجاریهای ژنتیکی در بشر شده است. (ارتباط با ما)
در حقیقت مصرف زیاد مواد شیمیایی، مورد انتقاد دانشمندان و متخصصین قرار گرفته است و بدین ترتیب استفاده گسترده از کودهای شمیایی را زیر سوال می‌برد. مسلما مصرف درست انواع کودها و سموم کشاورزی، مهمترین راه بهبود حاصلخیزی خاک، افزایش تولید محصولات کشاورزی و باغبانی با کمترین پیامدهای جانبی می‌باشد.

توصیه‌های مهم در استفاده از کودهای شیمیایی

به منظور استفاده از کود شیمیایی، توجه به مقدار و بهترین زمان مصرف، نوع کود و روش کوددهی بسیار مهم است و تاثیر بسزایی در تولید محصول خواهد داشت. همچنین باید به نحوی از آن استفاده شود که که بخش اعظم کود بصورت قابل جذب گیاه در خاک باقی بماند و باعث آلودگی محیط زیست و تلفات کود و سرمایه نشود.(رهروان رویش سبز)
این کودها معمولا دارای تعداد معدودی عنصر هستند و از سرعت عمل بالایی برخوردار می‌باشند و بلافاصله پس از ورود به خاک یونیزه شده و بتدریج جذب گیاه می‌شوند. برخی از کودها که از حلالیت بیشتری برخوردار هستند در صورت عدم رعایت مسائل فنی به سرعت تحت تاثیر شرایط محیطی مثل آبشویی، تجزیه و تثبیت قرار گرفته و از دسترس گیاهان خارج می‌شوند. سرنوشت کوتاه مدت و بلند مدت کود در خاک به ترکیب شیمیایی کود، شرایط آب و هوایی ناحیه، خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک، گونه و رقم گیاه، مقدار کود داده شده به خاک و بالاخره به زمان بستگی دارد.